Rasim Dokur Fabrikası:
1907’de Tarsus’ta Rasim dokur tarafından 80 bin sterlin değerinde, 800 beygir gücünde iplik-dokuma fabrikası kuruldu. 1911’de 10.800 iğ, 480 işçi çalışıyordu. Yılda 300 ton iplik, bir milyon metre kumaş üretiliyordu. Fabrikada 6 gün çalışan düz bir işçi 4 kuruşa kadar ücret alıyor, yemeği bedava veriliyordu. Daha çok çocuk kadın işçi çalıştırılıyordu.
1908’de Adana’da 10 bin iğlik bir fabrika, 24 saat aralıksız çalışıyor, 10-12 numara iplik, kendi için elektrik üretiyor, 12 saat çalışan düz işçi 5, ustalar 15-20 kuruş alıyordu. Fabrika günde 500-560 top kumaş üretiyordu. Bir top 36 m. geliyordu. 330 çırçır makinesi, 14 çırçır atölyesi vardı.
1915’de Tarsus-Adana’da toplam 42 bin iğlik. İplik fabrikası bulunuyordu. Günlük 10 ton kadar pamuk işliyordu.
Rasim Dokur Mısır Hidivi sülalesindendi. Fransa-Sorbon Üniversitesini bitirmiş, memleketinde büyük bir fabrika kurmuş. Atdeniz kıyılarında gezerken Tarsus’a uğramış, Tarsus’ u çok beğenmiş, fabrikasını buraya taşımış. Uzun yıllar çalışmış…
17 Mart 1923’te Atatürk Tarsus’a geldiğinde birlikte yemek yemişler. Atatürk Kurtuluş savaşımızda odumuza büyük yardımda bulundunuz. Borcumuzu nasıl öderiz demiş. Ramis Bey de Türk ordusuna feda olsun. Borcunuz yoktur yanıtını vermiş. (s. 89-90)
Kanlı Fabrika;
Almanya’nın Çukurova bölgesinde çıkarlarını gözeten Deutsch Lavantinisehe Baumwolle Gesellehaft kurulan çırçır prese fabrikası halk arasında Alman Fabrikası (Manlı Fabrika) (1912) olarak anılmaktadır.Biraz İngiliz sermayesi de vardır. Fabrikanın testereli şifleme makineleri Mısır’dan getirtilmiş, ilk kez kullanılmış, sonuç vermeyince yerine silindirli şifleme makineleri konulmuş. Daha sonra bu makineler Tırpanilere satılmış. I. Dünya Savaşı’da yenik düşen Almanya tazminat olarak bu fabrikayı Fransızlara devretmiş, adı Adana İstikbal TAŞ olmuş. Kaçkaç yıllarında fabrikada 25 cesedini bulunmasından dolayı Kanlı Fabrika adını almış. (s. 91)
Suphi Paşa Fabrikası;
Suphi Paşa 1868’de doğdu, Ramazanoğullarındandır. 2. Meşrutiyette İttihat ve Terakki Partisinden milletvekili seçildi. 1918’de Un, Pamuk fabrikasını kurdu. Fransızlar işgal sırasında el koymuş, ancak Çukurova’yı terk edince sahibine geçmiştir. (s. 91)
Suphi Paşa Milli Mücadeleye destek verenler arasındadır. Tarsus’ta ilk Müdafai Hukuk Cemiyetini Suphi Paşa Çiftliği’nde kurdu. 1920’de Vali Celal Beyle birlikte Adana’dan ayrılmak zorunda kaldı. 1925’te öldü. Adana’da elektrik yoktu. 1926 yılında Suphi Paşa Fabrikasının ürettiği elektrikten resmi dairelere, bazı iş yerlerine verildi.(105)
Bu sıralar Adana Belediyesi “Adana Şehri Tevziatı Elektrkiyye Tramvay imtiyazını” Osman Vehbi Bey’e verdi. O da bir yabancı şirketle ve Sadrazam Tevfik Paşazade Ali Nur Bey ile ortaklık kurdu. Ancak bir süre sonra giderlerin karşılanması koşuluyla Belediyeye devretmiş. (s. 105)
1938 Seyhan adlı yıllıktan(*) derlediklerim de şöyle: Adana topraklarının % 60’na (195.387 hektar) pamuk ekilmiş. Çoğunlukla klevnat (temiz) pamuk. Mibzer ve serpme ile ekiliyor. Üretilen 150-200 bin balya pamuğun 80 bin balyası yurdumuzda işleniyor, kalanı yurt dışına (Almanya, İtalya, Romanya) ihraç ediliyor.(s.73-74). 1927’den 1937 yılına kadar pamuk yetiştirme oranları verilmiş. 16 Pamuk fabrikası bulunmakta.(s. 95)
1906’da Mlli Mensucat Fabrikası Simyaoğlu tarafından kurulmuş. 1927’de Nuh Naci Yazgan, Nuri Has, Mustafa Özgür, Seyit Tekin, milli emlaktan satın almışlar. 2 milyon Tl. sermayeli limidet şirketince işletilmektedir. 4 numaradan 24 numaraya kadar iplik ince bez kalın bez, kumaş üretilmiştir. 1925’te Ağazade Hulisi 42 çırçırlı, Cumhuriyet fabrikası kurmuş, 1928’de Ramazanoğlu Hasan ve ortaklarıca satın alınmış. Bir bölümünde , günde 350 torba un üretiliyor, diğer bölümde saatte 800-1200 kg pamuk işlenmektedir(105).
KAYNAKLAR
(1). Adana Tarihi-Adana Sanayiİ Odası y. 2008
(2).Damar Arıkoğlu-Hatıralarım, Tan Gazetesi Matbaası y. -1961
(3).İnternet verisi/19.12.2022
(4). İlkhaber gazetesi-15.10.2022
(5).Yurt Ansiklopedisi 1981, Anadolu yayıncılık, 1. Cilt.
(*).Seyhan (yıllık9, Valilik yayını, Tan Matbası 1938.
Aralık 2022, Adana.
