Batıktaki 1100 yıllık 'cam koku şişeleri' gün yüzüne çıkarıldı
Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi'nde, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın katılımıyla düzenlenen Uluslararası Arkeoloji Sempozyumu ve Arkeolojinin Altın Çağı Sergisi'nde gün yüzüne çıkan 485 eser, ilk kez ziyaretçilerle buluştu.
Serginin dikkati çeken eser grubundan biri, 6-7 santimetre boylarındaki, Abbasi dönemine ait 15 cam koku şişesi oldu.
Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü Başkanı ve Kazı Başkanı Doç. Dr. Hakan Öniz, eserlere ilişkin yaptığı açıklamada, su altı arkeolojisinin dünyada köklü bir geçmişe sahip olduğunu ve bu bilimin, Anadolu topraklarından doğduğunu söyledi.
Doç. Dr. Öniz, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın ifade ettiği gibi Türkiye'nin, su altı arkeolojisi alanında dünyanın önde ülkelerinden biri olduğunu belirterek bu başarının tesadüf olmadığını zira altyapısının çok güçlü olduğunu kaydetti.
Su altı arkeolojisinin kökenine ilişkin bilgi veren Öniz, "Bütün dünyada su altı arkeologları, meslektaşlarımız bilir, Türkiye Cumhuriyeti'nden doğan bir bilim dalı ama bu, 1960'lardan değil, Osmanlı döneminden, 1890'larda İstanbul Arkeoloji Müzesi Müdürü Osman Hamdi Bey tarafından, o dönemde Anadolu topraklarında olan Farmakonisi yani Bulamaç Adası'nda yapılan bir bilim dalı. Su altı arkeolojisinin dünyadaki tarihi aslında yaklaşık 140 sene öncesine dayanıyor ve bir Türk bilim adamı tarafından başlatılmış. Bizler onun arkasından gelen, su altı arkeolojisini bugünün modern teknolojileriyle uygulayan bilim insanlarıyız." ifadelerini kullandı.
Aynı zamanda ilk tarihin, ilk coğrafyanın, ilk destanların, ilk köylerin, ilk kentlerin ortaya çıktığı bu coğrafyada ilk denizciliğin de ortaya çıktığını ifade eden Öniz, "İlk yelkenli gemiler bizim kıyılarımızda yelken açıyorlar. Bu gemiler bir nedenle batıyor, kıyıda kalan yerleşimler çeşitli nedenlerle suyun altında kalıyorlar. Bizler bu eşsiz tarihi ortaya çıkartan, aslında şanslı arkeologlarız." diye konuştu.
Kültür ve Turizm Bakanlığının izniyle bugüne kadar Akdeniz kıyılarında yaptıkları çalışmaların 411 arkeolojik batığın ortaya çıkartılmasını sağladığını belirten Hakan Öniz, Geleceğe Miras Projesi kapsamında ise 4 ayrı yerde, 4 ayrı batık üzerinde su altı kazısı gerçekleştirdiklerini söyledi.
Öniz, bu su altı kazılarından ilkinin 2018'de keşfettikleri Kumluca'daki Orta Tunç Çağı batığı, ikincisinin Kaş-Besmi açıklarında yaklaşık 1000-1100 sene önce batmış ve muhtemelen Filistin, Gazze kıyılarından yola çıkan bir Doğu Akdeniz ticaret gemisi batığı, üçüncüsünün Adrasan kıyılarında milattan önce 3'üncü-2'nci yüzyıllarda batmış, ham cam yüklü bir gemi küçük ticaret gemisi ve dördüncüsünün halen kazısı devam eden 2000-2100 sene önce batmış Geç Helenistik, Erken Roma İmparatorluk dönemi diye tabir ettikleri on binlerce tabak yüklü seramik batığı olduğunu anlattı.
Bakan Ersoy'un aynı zamanda dalgıç olmasının su altı arkeologlarını son derece sevindirdiğini ifade eden Öniz, Bakan Ersoy ile seramik tabak yüklü batığa dalış yaptıklarını ve o eserler üzerinde birlikte çalışma yapma şansına sahip olduklarını dile getirdi.
"Koku ve cam teknolojisi Doğu Akdeniz'den Avrupa'ya doğru gidiyor"
Doç. Dr. Hakan Öniz, Külliye'de sergilenen koku şişelerinin hikayesini şöyle anlattı:
"Cumhurbaşkanlığı Külliyesi'nde sergilenen koku şişeleri, Kaş-Besmi açıklarında yaklaşık 1000-1100 sene önce Gazze ve Filistin'in diğer kentlerinde üretilmiş zeytinyağı yüklü amforalar taşıyan bir gemi batığından ortaya çıktı. Bizim batığın kazısına başlama nedenimiz, Gazze'den çıkan ve muhtemelen Marmara Denizi'ne kadar gelen Doğu Akdeniz bölgesinde ticaret yapan bir gemi. Gemide, farklı amforalar da var ama ağırlıklı olarak Gazze-Filistin kıyılarının zeytininden yapılmış zeytinyağı taşıyor. Batıkta, zeytin çekirdekleri de bulduğumuz bir amforayı da bulduk. Bu gemi batığının kazısını yaparken birdenbire bir ekip üyemizin elinde küçük bir şişe gördük. Şişeler bizi çok heyecanlandırdı. Zaten bazı cam kırıkları da vardı ve bunun üzerinde yoğunlaştığımız zaman 15 tane koku ya da kajal yani sürme olduğunu düşündüğümüz şişeleri gördük, analizleri halen devam ediyor ancak yüzde 90 koku şişeleri bunlar. Bu da şaşırtıcı değil."
Şişelerin kalıba eritme yöntemiyle yapıldığını, bu tekniğin zaten Suriye-Filistin bölgesinin tekniği olduğunu belirten Öniz, cam işlemenin de Doğu Akdeniz'de ortaya çıktığını kaydetti. Doç. Dr. Öniz şöyle devam etti:
"Gül yağı, Suriye'nin Şam, Damaskus bölgesinde gayet iyi bilinen, misk ve amber de Mısır'dan Doğu Akdeniz'e kadar bir alanda 1000-1100 sene önce insanların çok yakından bildiği, tanıdığı kokulardır. O dönemde daha Avrupa'da koku kültürü yok. Koku teknolojisi ve cam teknolojisi Doğu Akdeniz'den Avrupa'ya doğru gidiyor ve bizim bulduğumuz bu koku şişeleri doğudan koku ithalinin, Batı'ya doğru yapıldığına dair ya ilk ya da ilk örneklerden bir tanesi."
"Geçmişin bilinmeyenlerini ortaya çıkartmak bizleri son derece heyecanlandırıyor"
Su altı arkeolojisi denildiği zaman dünyadaki en şanslı bilim adamlarının kendileri olduğunu vurgulayan Öniz, her bir batığa daldıklarında ayrı bir şaşkınlığa uğradıklarını, inanılmaz bir coğrafyada, inanılmaz batıklara sahip olduklarını ifade etti.
Hakan Öniz, batıklarda kendilerini şaşırtan şeyin altın, gümüş veya değerli eşyalar olmadığını belirterek "Arkeolojinin bilinmeyenleri o kadar çok ki, bazen turkuaz renkli, bazen akuamarin renkli cam külçeler bizi son derece heyecanlandırıyor. Bazen koku şişeleri bizi son derece heyecanlandırıyor. Geçmişin bilinmeyenlerini ortaya çıkartmak bizleri son derece heyecanlandırıyor. Her bir 411 batık kendi içerisinde çok önemli bilinmeyenleri ortaya çıkartıyor." dedi.
Ekip üyelerinin içinde Avustralya, Arjantin ve Japonya'dan arkeologların ve dünyanın pek çok ülkesinden doktora ve yüksek lisans öğrencilerinin, UNESCO, Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi ve Dünya Su Altı Federasyonu aracılığıyla çalışma gemisine gelerek minimum 15 gün staj yaptıklarını söyleyen Öniz, "Türkiye hakikaten su altı arkeolojisinde dünyada lider, önde bir konumda ama bizden dolayı değil. Böyle bir coğrafyada bu işi yaptığımız için böyle bir durumdayız." diye konuştu.
