"İlk milli kongre" olan Erzurum Kongresi'nde bağımsızlık savaşının temel kararları verildi
Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşları, 105 yıl önce 23 Temmuz 1919'da "Vatan bir bütündür parçalanamaz" şuuruyla emperyalist güçlerin Osmanlı topraklarını paylaşmaya çalıştığı dönemde Erzurum'da toplanarak, Cumhuriyet'e geçişteki önemli adımların atılmasını sağladı.
Düşman işgalindeki vatan toprağını kurtarmak için özgürlüğe giden zorlu süreci yürüten Atatürk ve arkadaşları, kongreyle bağımsızlığın yolunu açtı.
Doğu vilayetlerinden Erzurum, Sivas, Van, Bitlis, Diyarbakır ve Elazığ'a yönelik Ermeni tehlikesi ve kurulmak istenen Ermenistan'a tepki ile Trabzon, Rize, Gümüşhane, Ordu, Giresun'da Rum Pontus iddialarına karşı tedbir için toplanan Erzurum Kongresi, bölgesel bir kongre olmasına rağmen bütün yurdu ilgilendiren nitelik taşıyor.
"Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz"
Türk milletinin var olma mücadelesindeki ilk refleksini ve kararlılığını gösterdiği tarihi kongrede alınan "Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz" kararı ile Milli Mücadele yolunda büyük bir aşama kaydedildi.
Türkiye Cumhuriyeti'nin, millet hakimiyetine dayalı devlet olacağı vurgulanan Erzurum Kongresi, hiçbir baskı ve yönlendirme olmadan, milletin hür iradesiyle aldığı milli bir kararın hayata geçirilmesiyle Türk milletinin var olduğunun ve var olmaya devam edeceğinin en önemli göstergesi.
Tarihi kongrede alınan kararlar
Yoğun çalışma sonrası 14 gün süren ve bugünlere de ışık tutan 23 Temmuz Erzurum Kongresi'nde alınan kararlar şöyle:
- Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz.
- Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet topyekun kendisini savunacak ve direnecektir.
- Vatanı korumayı ve istiklali elde etmeyi İstanbul Hükümeti sağlayamadığı takdirde, bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri milli kongrece seçilecektir.
- Kongre toplanmamışsa bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.
- Kuvayımilliye'yi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi hakim kılmak temel esastır.
- Hıristiyan azınlıklara siyasi hakimiyet ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
- Manda ve himaye kabul edilemez.
- Milli Meclisin derhal toplanmasını ve hükümet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak için çalışılacaktır.
Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Sinever Esin Derinsu Dayı, AA muhabirine, Erzurum Kongresi'nin milli mücadele tarihinde önemli bir yerinin olduğunu söyledi.
Dayı, Erzurum'daki kongrenin Sivas Kongresi'nin ön hazırlığı olduğunu belirterek, "Kısmen genişletilmiştir, Heyet-i Temsiliye'nin sayısı arttırılmıştır. Çünkü Türkiye'nin diğer tarafından da temsilcileri alınmıştır. Erzurum Kongresi'nde yakın tarihimiz, genel Türk tarihi için ve Türk Milli Mücadelesi için çok önemli ve her zaman geçerli olan kararlar alınmıştır." dedi.
"Bağımsızlık savaşının kararlarının alındığı bir kongre"
Kongrenin önemine değinen Dayı, şöyle konuştu:
"Erzurum Kongresi Mustafa Kemal Atatürk'ün de dediği gibi 'Tarih bunu ender ve büyük bir kongre olarak kaydedecektir. Çünkü vatanın bütünlüğünü, milletin istiklalini sağlayacak, askeri ve siyasi olarak mücadelesini yapacak kararlar alındı.' Dolayısıyla Erzurum Kongresi ilk milli kongre olma özelliğini taşıması açısından da önemli. Cumhuriyetin temelleri Erzurum'da atılmıştır. Hatta buradaki Mondros Mütarekesi'nin şartlarının uygulanmasıyla görevlendirilmiş olan İngiliz Yarbay Rawlinson, Erzurum Kongresi öncesi 9 Temmuz'da Mustafa Kemal Paşa'yı ziyarete geliyor. Kongrenin toplanmaması için tehditte bulunuyor. Mustafa Kemal Paşa ona 'kongre kararı verilmiştir, toplanacaktır' deyip, makamından kovuyor. Bu İngilizleri neden çok tedirgin ediyor? Çünkü Rawlinson'un değerlendirmesi, 'Erzurum'daki hareket Cumhuriyete doğru gidiyor.' diyor. Çünkü milli bir hareket, milli temellere dayanıyor. Bağımsızlık savaşının kararlarının alındığı bir kongre."
Dayı, Kazım Karabekir Paşa'nın kongre öncesi gerçekleştirdiği toplantıda, millet hakimiyetine dayanan bir devlet kurulması gerektiğini işaret eden kaynakların olduğunu belirtti.
"Erzurum Kongresi'nin en temel özelliği ilk milli kongre olması"
Atatürk'ü, milli mücadelenin teşkilatlanmasını sağlayan 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa'nın desteklediğini ifade eden Dayı, şunları kaydetti:
"Erzurum Kongresi'nin en temel özelliği ilk milli kongre olması. Vatanın bütünlüğünün ve milletin istiklalinin kayıtsız şartsız gerekli olduğunu ve yapılan mücadelenin de bu amaca yönelik olduğunu, başarıya ulaşıncaya kadar da bu kararların uygulanacağını görüyoruz. Cumhuriyetin temelleri Erzurum'da atılmıştır, Kongre toplanmadan önce görüşülecek konular ve alınacak kararların tespiti yapılmıştır. Bir de gözden kaçan ve pek bilinmeyen bir konu, aslında Erzurum'daki bu kongre, Erivan'da Ermenilerin yaptığı kongreye ve onların aldıkları kararlara tokat gibi bir cevaptır."
