Demir Eksikliği Nedir?

Demir eksikliği; kırmızı kan hücresinde bulunan, vücuda ve dokulara oksijen taşımakla görevli hemoglobinin üretiminde azalma meydana getirecek kadar vücutta demir bulunmaması durumu olarak tanımlanır. En sık görülen anemi türü olan demir eksikliği anemisi, vücudun hemoglobin üretmek için ihtiyaç duyduğu demirin vücutta yeterli miktarda olmadığında ortaya çıkar. En yaygın belirtisi yorgunluk ve zayıflık şeklinde kendisini gösteren demir eksikliği, aynı zamanda baş ağrısı ve baş dönmesi de meydana getirir. Demir eksikliği teşhisi konulduktan sonra doktor tarafından demir takviyeleri reçete edebilir ancak daha detaylı incelemeler için ekstra test ve tetkikler istenebilir. Demir eksikliği, vücutta yeterli miktarda demir minerali bulunmadığında ortaya çıkar. Bu, kırmızı kan hücrelerinin (alyuvar) sayısının azalmasına yol açar ve “kansızlık” ya da “anemi” dediğimiz bir duruma yol açar. Alyuvarların yapısında bulunan ve vücutta oksijen taşımalarını sağlayan bir protein olan “hemoglobin” yapmak için demire ihtiyaç vardır. Demir eksikliği anemisi dünyada en sık görülen anemi tipidir. 

Demir Eksikliği Neden Olur?

Demir eksikliği; vücutta yeterli kadar demir bulunmaması kaynaklı meydana gelir. Demir eksikliğiyle birlikte kan kaybı da demir eksikliği oluşumunun nedenleri arasında sayılır. Kişinin vücudunda yeteri kadar demir bulunmaması ise demir içeren besinlerin olması gerektiği kadar tüketilmemesi sonucu ortaya çıkar. İdrar yolunda kanama, hamilelik ve adet dönemleri de vücudun demir ihtiyacı yaşadığı durumlardandır. Genel olarak demir eksikliğine neden olan durumlar şunlardır:

• Demir içeren besinlerin az tüketilmesi        
• Gebelik        
• Adet dönemi kanamaları        
• Ameliyat veya yaralanma nedeniyle oluşan kan kaybı        
• Kürtaj yaptırmak        
• Büyüme ve ergenlik çağı        
• Sık sık kan bağışı yapılması        
• Endometriozis hastalığı        
• Genetik faktör        
• Düzensiz ve sağlıksız beslenme        
• İyi veya kötü huylu tümörler
• Besinler ile yeterli demirin alınmaması (aşırı diyet kısıtlamaları, et, yeşil sebze yenmemesi gibi)
• Sindirim sistemine besinlerle giren demirin emiliminin yeterli olmaması (iltihabi bağırsak hastalıkları, bariatrik cerrahi gibi geçirilmiş mide ve bağırsak ameliyatları vb.)
• Kan kaybının olduğu durumlar (kadınlarda adet dönemlerinde yoğun kanamaların olması, mide kanaması, hemoroid-basur nedeni ile olan kanamalar, mide-bağırsak kanserleri gibi)

Demir Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Demir eksikliğinde ciltte soluklaşma, el ve ayaklarda soğukluk, baş dönmesi, göğüs ağrısı, kalp atışlarının hızlanması ve nefes darlığı ortaya çıkar. Ayrıca buz, kil veya kâğıt gibi olağandışı yeme istekleri ortaya çıkabilir.

Yorgunluk ve nefes darlığı ile kendini gösteren demir eksikliği belirtileri şunlardır:

• Aşırı yorgunluk, halsizlik
• Cilt renginde solukluk
• Nefes darlığı
• Hızlı kalp atışı ve kalp çarpıntısı
• El ve ayaklarda soğuma
• Baş dönmesi ve denge kaybı
• Baş ağrısı
• Kulak çınlaması
• Ağız ve dilde iltihaplanma
• Odaklanmada zorluk
• Tırnakların kırılgan hale gelmesi
• El ve ayaklarda karıncalanma
• Tuhaf yeme isteklerinin ortaya çıkması
• Saç dökülmesi
• Uyku bozukluğu
• Morarmalar
• Huzursuz bacak sendromu
• Depresyon
• Özellikle bebek ve çocuklarda iştahsızlık

Başlangıçta demir eksikliği belirti göstermez ancak vücutta demir eksikliği arttıkça ve anemi ilerledikçe belirti ve semptomlar artar.

Demir Eksikliğine Ne İyi Gelir?

Kırmızı etler, sakatatlar, kümes hayvanları ve özellikle hindi, balık ve deniz ürünleri zengin birer demir kaynağıdır. Yumurtalar, süt ürünleri, baklagiller, kuruyemişler ve yağlı tohumlar, koyu yeşil yapraklı sebzeler, tam tahıllar, meyveler ve özellikle kurutulmuş meyveler demir oranı yüksek gıdalardır.

Tüketildiğinde vücuda demir sağlayarak, demir eksikliğine iyi gelen besinler şunlardır:

• Yumurta, karaciğer, kırmızı et, tavuk ve balıketi gibi proteinler
• İstiridye ve midye gibi kabuklu deniz ürünleri
• Ispanak ve pazı gibi yeşil yapraklı sebzeler
• Kuru kayısı, kuru üzüm, incir, hurma ve kuru dut gibi kuru meyveler
• Kuru baklagiller
• Fındık, fıstık, susam, kabak çekirdeği, kaju ve antep fıstığı
• Kekik, kimyon, köri, zencefil veya kişniş gibi baharatlar
• Akçaağaç şurubu, bal, mısır şurubu ve keçiboynuzu pekmezi gibi tatlı demir kaynakları
• Etle pişirilen baklagiller
• Lahana, pancar ve patates
• Şeftali ve armut gibi meyveler
• Brokoli, portakal, greyfurt ve çilek gibi C vitamini içeren gıdalar
• Soya peyniri ve ara öğünlerde süt ürünleri
• Bitter çikolata

Yukarıda yer alan besinleri doğal olarak tüketerek vücudun ihtiyaç duyduğu demiri elde etmeniz mümkündür. Doğal besinler dışında doktorunuz tarafından önerilen demir takviyeleri sayesinde demir ihtiyacınızı sağlamanız da söz konusudur.

Demir kaynağı gıdalar hangileridir?

Bitkilerde yüksek oranda demir bulunur fakat vücut tarafından et veya balıkta bulunan demirden daha az emilir. Susam, tahin, fındık, antep fıstığı, kaju fıstığı, yulaf, kuru kayısı, kuru üzüm demir oranı yüksek bitkisel besinler arasında yer alır. Kırmızı etler, sakatatlar, kümes hayvanları ve özellikle hindi, balık ve deniz ürünleri zengin birer demir kaynağıdır. Yumurtalar, süt ürünleri, baklagiller, kuruyemişler ve yağlı tohumlar, koyu yeşil yapraklı sebzeler, tam tahıllar, meyveler ve özellikle kurutulmuş meyveler demir oranı yüksek gıdalardır. Kekik, kimyon, köri, zencefil veya kişniş gibi baharatlar da demir açısından zengindir.  Bitkisel kaynaklı demir seviyesinin vücutta emilimini artırmak için C vitamini açısından zengin bir besinle (örneğin domates, kivi, turunçgiller) tüketilmelidir.

Demir Eksikliği Nasıl Teşhis Edilir?

Demir eksikliği, genellikle yapılan kan tahliliyle ortaya çıkar.

Kan tahliliyle birlikte demir eksikliği teşhisinde faydalanılan yöntemler şunlardır:

• Tam kan sayımı
• Periferik kan yayması testi
• Hematokrit testi
• Hemoglobin testi
• Ferritin testi
• Retikülosit sayısı

Ayrıca demir eksikliğinin altında yatabilecek başka nedenlerin tespiti için endoskopi, kolonoskopi ve ultrason gibi görüntüleme yöntemleri de uygulanabilir.

Demir Eksikliği Risk Faktörleri Nelerdir?

Bazı risk gruplarında demir eksikliği görülme ihtimali daha yüksektir. Bu risk grupları şunları içerir:

• Hamile veya emziren kadınlar
• 65 yaş üstü kişiler
• 6-12 ay arası bebekler
• 1-2 yaş aralığındaki bebekler
• Vejetaryen bireyler
• Sık sık kan veren kişiler
• Kemik iliği bozukluğu veya otoimmün hastalığı olanlar