İslamiyet’te kurban nedir nelere dikkat edilmeli?

Serhat ŞANLI /ÖZEL RÖPORTAJ (1)

ADANA (İLKHABER) – Bu yıl Kurban Bayramı 9-10-11-12 Temmuz tarihlerine denk geliyor. Yani 8 Temmuz Cuma öğleden sonra başlayacak ve Cumartesi Kurban Bayramı’nın ilk günü.. Peki! Kurban Nedir? Kurban kesmek neden önemli bir ibadettir? Kimler Kurban kesmekle yükümlüdür? Kurban keserken nelere dikkat edilmeli? Mersin Üniversitesi İslami Bilimler Fakültesi Dekan Yardımcısı Doç. Dr. Mehmet Zeki Uyanık ile yaptığımız röportajda tüm bu soruların cevabını 3 günlük yazı dizimizde sizler için derledik..

Kur’an-ı Kerim’de kurban ibadeti var mıdır? Kurban hakkında nelere dikkat çekilmektedir?

Doç. Dr. Mehmet Zeki Uyanık; Kurbanın meşru kılınmış bir ibadet olduğuna dair Kur’an-ı Kerim’de deliller bulunmaktadır. Nitekim bu hususta Saffat Suresinin 107. ayetinde: “Hz. İbrahim’in oğlu Hz. İsmail’in yerine bir kurbanın, Allâh tarafından kendilerine fidye (kurban) olarak verildiği açıkça bildirilmektedir. Ayrıca başka ayetlerde de kurban ibadeti ile ilgili nasslar mevcuttur:“Kendilerine rızık olarak verdiği kurbanlık hayvanlar üzerine belirli günlerde Allâh’ın adını ansınlar. Artık onlardan siz de yiyin, yoksula fakire de yedirin.”(Hacc 22/28) “Her ümmet için, Allâh’ın kendilerine rızık olarak verdiği hayvanlar üzerine ismini ansınlar diye kurban kesmeyi meşru kıldık…” (Hacc 22/34)

“Kurbanlık büyükbaş hayvanları da sizin için Allâh’ın dininin nişanelerinden kıldık. Sizin için onlarda hayır vardır. Onlar saf saf sıralanmış dururken kurban edeceğinizde üzerlerine Allah'ın adını anın. Yanları üzerlerine düşüp canları çıkınca onlardan siz de yeyin, istemeyen fakire de istemek zorunda kalan fakire de yedirin. Şükredesiniz diye onları böylece sizin hizmetinize verdik.” “Onların etleri ve kanları asla Allah'a ulaşmaz. Allah'a ulaşacak olan ancak, sizin O’nun için yaptığınız, gösterişten uzak amel ve ibadettir.” (Hacc 22/36;37) ayetleri buna işaret etmektedir. Hz. Peygamber de, kurbanı bir ibadet olarak kabul etmiş ve bizzat kendisi de kurban kesmiştir.

Kurban ne için kesilir? Hikmeti nedir?

Doç. Dr. Mehmet Zeki Uyanık; Kur’an-ı Kerim’de mealen:  “Kurbanlarınızın etleri ya da kanları Allah’a ulaşmaz, ama sizin takvanız Allah’a ulaşır”  buyrulmaktadır. Bu ayete baktığımızda, ferdin kurban kesmesinden amaç  Allah’ın emrini yerine getirmesi  ve takvalı olduğunu göstermesinin bir ifadesidir.

Bunun anlamı, Allah isterse en değerli malımızı dahi O’nun yoluna feda edebiliriz, demektir. Tıpkı Hz. İbrahim’in İsmail’i kurban etmeye karar vermesi gibi, gerekirse bizim de canımızı dahi kurban edebileceğimizi göstermektir. Bir bakıma da kurban mala olan rağbet duygusunu kırmak, Allah’ın rızası karşısında her şeyimizden geçebileceğimizi göstermek anlamına gelir. Kısaca kurban kesmenin ilk amacı Allah’ın rızasına erişmektir.

Peki! Borç para ile kurban kesilir mi?

Doç. Dr. Mehmet Zeki Uyanık; Borç para ile başka malları almak caiz olduğuna göre kurban almak da caizdir.  Fakat kişi fakir ise ve bu kurban kendisine vacip değilse kesmesi halinde sıkıntıya girecekse borçla da olsa kurban kesmeye bilir.

Kurban keserken nelere dikkat edilmelidir? 

Doç. Dr. Mehmet Zeki Uyanık; Kurban edilecek hayvana acı çektirilmemeli ve eziyet verilmemelidir. Hayvanlar ehil kişiler tarafından ve İslami ölçülere göre kesilmeli ve kesim işlemi süratli bir şekilde yerine getirilmelidir. Ayrıca, çevre temizliği ve ekolojik dengenin korunması için gerekli tedbirler alınmalıdır.

Kurban kesimi esnasında, psikolojik açıdan etkilenmemesi için çocukların kesim mahallinden uzak tutulmalarına dikkat edilmelidir. Aynı şekilde, hayvanların diğerinin kesimini görecek şekilde yan yana bulundurulmamalarına özen gösterilmelidir.

Bir hayvanın kurban olmasına engel olan kusurlar nelerdir?

Doç. Dr. Mehmet Zeki Uyanık; Kurban, bir ibadet olduğu için kurbanlık hayvanların kusursuz olmaları gerekir. Bazı kusurlar vardır ki; bunlar, hayvanın kurban olmasına engeldir. Bu kusurlar; İki veya bir gözü kör olan, kemiklerinde ilik kalmayacak derecede zayıflamış olan, kesim yerine yürüyerek gidemeyecek kadar topal olan, kulağının ve kuyruğunun üçte birinden fazlası kopmuş olan, dişlerinin yarıdan fazlası dökülmüş olan, boynuzlarının biri veya ikisi kökünden kırılmış olan, ölüm derecesinde hasta olan hayvanlar kurban edilmezler. Boynuzsuz veya boynuzu biraz kırılmış, dişlerinden birazı dökülmüş ve burulmuş hayvanların kurban edilmeleri caizdir.

Kişi kurbanını kestirmek için başkasına vekâlet verebilir mi?

Doç. Dr. Mehmet Zeki Uyanık; Kurban kesecek kimse Kurbanını kendisi kesebileceği gibi başkasına da vekâlet vererek kestirebilir. Zira kurban mal ile yapılan bir ibadettir; mal ile yapılan ibadetlerde de vekâlet caizdir. Vekâlet yoluyla kurban kestiren kişi, bulunduğu yerde ki birisine vekâlet verebileceği gibi, başka bir yerdeki kişi veya kuruma da vekâlet verebilir.

Tatile çıkan kimse kurban kesmek zorunda mı?

Doç. Dr. Mehmet Zeki Uyanık; Yolcu kurban kesmekle mükellef değildir. Tatile çıkan kimse de yolcu gibidir. Bayram tatiline çıkan kimse kurban kesmek zorunda değildir. Ancak kesmesi halinde,  sevabını kazanır.

Kurban kesilecek hayvanı et almak için ortak kesmek caiz mi?

Doç. Dr. Mehmet Zeki Uyanık; Hanefi mezhebine göre kurbana ortak olanların yönleri değişik olsa bile kurbana kurban niyetiyle katılmak durumundadırlar. Mesela, ortaklardan biri vacip olan kurbanı, diğeri adak kurbanı, bir diğeri de nafile kurbanına niyet etmiş olsalar bu farklı niyetlerle bu kurbana ortak olmalarında bir sakınca yoktur. Çünkü hepsi de ibadet niyetiyle katılmış bulunmaktadırlar. Fakat ortaklardan biri herhangi bir ibadet niyetiyle değil de, et almak maksadıyla katılmış olsa, bu sahih olmaz ve diğerleri de niyet etmiş oldukları kurbanı kesmiş sayılmazlar. Ancak Şafii mezhebine göre isteyen istediği niyetle bu hayvana ortak olabilir. Kişi ister et almak için ister adak kurbanı için isterse normal kurban için isterse ticaret için fark etmeksizin hangi niyetle ortak olursa olsun geçerlidir. Kurban kesenin kurbanı da sahihtir.

Ölü Kurbanı diye bir kurban çeşidi var mıdır? 

Doç. Dr. Mehmet Zeki Uyanık; İslam dininde ölü kurbanı diye bir kurban çeşidi bulunmamaktadır. Fakat vefat etmiş kişi adına ya da sevabını vefat etmiş kişiye bağışlanmak üzere kurban kesilebilir. Vefat etmiş kişinin bir vasiyeti yoksa mirasçılarının kurban kesmeleri gerekmez. Ancak bir kişi anne babasının ya da akrabalarının ruhu için ya da sevabını kendilerine bağışlamak için bir hayvan kesip dağıtabilir.

Fazilet bakımından, kurbanlık hayvanların erkek veya dişi olması arasında bir fark var mıdır?

Doç. Dr. Mehmet Zeki Uyanık; Hz. Peygamber'in hadis ve uygulamalarında, cinsiyet ayrımı yapılmaksızın kurbanlık hayvanların vasıfları belirlenmiştir. Bu itibarla kurban olup olmaması açısından hayvanların erkek veya dişi olması arasında bir fark yoktur. Ancak, toplumun ihtiyaç ve anlayışları göz önünde bulundurularak, küçükbaş hayvanlarda erkeğinin, sığır cinsinde ise dişisinin kurban edilmesinin faziletli olduğu kabul edilmiştir. Bu görüşler, toplum menfaati göz önünde bulundurularak ortaya konmuştur.

Kurban Müslümanlara ne zamandan beri meşru kılınmıştır?

Doç. Dr. Mehmet Zeki Uyanık; Kurban ibadeti, biz Müslümanlara hicretin ikinci yılında Medine'de meşru kılınmıştır. Meşruiyeti, Kitap, Sünnet ve icma ile sabittir. Kurandaki delili şu ayetlerdir: Rabbin için namaz kıl ve kurban kes.” (el-Kevser, 108/2),  “Kurbanlık büyük baş hayvanları da sizin için Allah’ın nişanelerinden kıldık. Sizin için onlarda hayır vardır. Onlar saf saf sıralanmış dururken (kurban edeceğinizde) üzerlerine Allah’ın adını anın. Yanları üzerlerine düşüp canları çıkınca onlardan siz de yiyin, istemeyen fakire de istemek zorunda kalan fakire de yedirin. Şükredesiniz diye onları böylece sizin hizmetinize verdik.” (el-Hac, 22/36)

Sünnet’ten delili ise Peygamberimizin şu sözleridir:  “Hâli vakti yerinde olup da kurban kesmeyen, namazgâhımıza yaklaşmasın." (İbn-i Mâce, 3123), "İnsanoğlu Kurban Bayramı günü, Allah’a, kan akıtmaktan daha sevimli bir amel yapamaz. Zira, kesilen hayvan, kıyamet günü boynuzlarıyla, kıllarıyla, tırnaklarıyla gelecektir. Hayvanın kanı yere düşmezden önce Allah indinde yüce bir mevkie ulaşır. " (Tirmizî, Edâhî 1)

Kurbanın meşruiyetinin insan için birçok hikmeti vardır. Ayrıca ‘Akraba ve komşularım kesiyorlar, ben kesmezsem acaba ne derler? ya da çoluk-çocuk etten mahrum kalmasın’ gibi düşüncelerle bu güzel ibadeti yapmamak gerekir. Zira ayet ve hadislerde kurban kesmenin sırf Allah rızasını kastederek eda edilmesi gerektiği özellikle vurgulanmaktadır.  (DEVAMI YARIN)